Get 20M+ Full-Text Papers For Less Than $1.50/day. Start a 14-Day Trial for You or Your Team.

Learn More →

Wiek osadów międzyglinowych na lewym brzegu Warty w Poznaniu w świetle badań palinologicznych

Wiek osadów międzyglinowych na lewym brzegu Warty w Poznaniu w świetle badań palinologicznych The main aim of this article was to estimate the time of accumulation of organic sediments from Eemian interglacial, found in inter-clay layers. Palynological analysis was done for the samples of sediments. They were taken within the area of Pozna at the sites of geotechnical and geological research. Rebuilding of city-stadium in Bulgarska street was a good opportunity to core the organic sediments interlying the morainic clays which were accumulated during the Mazovian and Vistulian glaciation. Layers lying between the clays contain organic material very often and this was the case this time. Palynological analysis revealed accumulation of these organic sediments during the 5th and 6th period of Eemian Interglacial according to the biostratygraphical classification of Tobolski (1991). Keywords: Pozna, interclay deposits, palynology WSTP Na terenie miasta Poznania w obrbie utworów midzyglinowych wystpuj osady pochodzenia organicznego. W czasie bada geotechnicznych lub geologiczno-inynierskich wykonywanych przy ul.: Murawa, Oplotki, Rydlewskich oraz przy stadionie pilkarskim na ul. Bulgarskiej pobrano próbki tych osadów w celu wykonania analiz palinologicznych. Pozwalaj one, w zestawieniu z wynikami bada dla podobnych stanowisk w Winiarach, Glównej i Szelgu, na pelniejsze okrelenie pozycji stratygraficznej osadów midzyglinowych i glin morenowych na terenie Poznania oraz okolic. Prezentowane wyniki s równie wkladem w poznanie zasigu wystpowania osadów interglacjalu eemskiego w analizowanym rejonie. TEREN BADA ORAZ SZKIC GEOMORFOLOGICZNY Teren bada obejmuje lewy brzeg Warty miasta Pozna. W granicach administracyjnych miasta i jego najbliszych okolicach mona wyróni nastpujce elementy geomorfologiczne: KRYST YNA M IL ECKA, M ARCIN NY K OWIA K , MAC IEJ TR O ­ strefa moren czolowych; stanowi cz glówn cigu czolowomorenowego stadialu poznaskiego, podstawowymi elementami reprezentujcymi stref moren czolowych na pólnocy Poznania s Góra Morasko i Góra Dziewicza; ­ równiny dennomorenowe; s dominujc form geomorfologiczn, gdzie w granicach miasta Pozna wystpuje wysoczyzna morenowa typu plaskiego o wysokociach wzgldnych sigajcych od 2 do 5 m i spadkach do 2°; wedlug Bartkowskiego (1957) w poludniowej czci miasta zalega na wysokociach 80­85 m n.p.m. (poziom A), a w czci pólnocnej u podnóa moreny czolowej Moraska na wysokoci 90­100 m n.p.m. (poziom B); ­ równiny sandrowe wspólbudujce równiny dennomorenowe zbudowane z piasków wodnolodowcowych; Biedrowski (1968), opierajc si na istniejcej literaturze i wlasnych badaniach w rejonie Poznania, wyrónil nastpujce sandry: Lusowski, Junikowski, Strzeszyski, Pitkowski, Naramowicki, Kiciski i Glównej. Formy te powstaly na przedpolu ldolodu zlodowacenia pólnocnopolskiego fazy poznaskiej; ­ rynny i doliny rozcinajce równiny dennomorenowe; glówne osie morfologiczne w rejonie Poznania to: dolina Warty o przebiegu pólnoc­poludnie oraz rynny subglacjalne Cybiny­Bogdanki i Strumienia Junikowskiego; rynny te s duymi formami o szerokoci 0,5 km i glbokoci 20­30 m, wypelnione przez osady plejstoceskie (zastoiskowe i korytowe), a powyej przez holoceskie, w tym pochodzenia rolinnego (torfy, namuly); ­ terasy akumulacyjno-erozyjne rozmieszczone wzdlu Warty, Bartkowski (1957) wydzielil siedem teras; ­ równiny zastoiskowe, s to przewanie pozytywne formy terenu zbudowane z osadów zastoiskowych i powstale w szczelinach lodowca, do najwaniejszych wzniesie nale wzgórza w. Wojciecha, Góra Przemyslawa oraz rejon dworca autobusowego na ródce. Otwory badawcze wykonano na terenie wysoczyzny morenowej nazwanej przez Dej (1969) Wysoczyzn Jeyck (obszar poloony midzy ul. Dbrowskiego i rynn Strumienia Junikowskiego a przelomowym odcinkiem doliny Warty) oraz Wysoczyzn Winiarsk (na pólnoc od doliny Bogdanki). W podziale geomorfologicznym zaprezentowanym przez Kondrackiego (1998) analizowana cz miasta poloona jest na Pojezierzu Poznaskim, graniczc od wschodu z Poznaskim Przelomem Warty. LOKALIZACJA STANOWISK I METODY BADA Otwory badawcze zostaly odwiercone w czasie bada geotechnicznych oraz geologiczno-inynierskich na potrzeby budowy lub rozbudowy istniejcych obiektów. Najpelniejszy profil osadów organicznych zostal pobra- ny i przebadany z otworu nr 1 z rejonu ul. Bulgarskiej. Z pozostalych punktów pobrano pojedyncze próbki (nr 2 ul. Rydlewskich, nr 3 ul. Murawa, nr 4 ul. Oplotki). Do bada palinologicznych pobierano próby o objtoci okolo 2­3 cm3 i poddawano je standardowej obróbce laboratoryjnej (Berglund, Ralska-Jasiewiczowa 1986). Jej podstawowym celem bylo usunicie mineralnych czci osadu, które utrudniaj, a czsto uniemoliwiaj wykonanie preparatu mikroskopowego. Pozostal cz osadu poddano maceracji za pomoc mieszaniny bezwodnika kwasu octowego i stonego kwasu siarkowego w proporcji 9:1. Tak przygotowany material przeplukiwano w kwasie octowym i wodzie destylowanej, a nastpnie zatopiono w glicerynie, co umoliwia wieloletnie przechowanie prób palinologicznych w laboratorium Zakladu Biogeografii i Paleoekologii w celach porównawczych. Wlaciwa analiza palinologiczna obejmowala jakociow i ilociow identyfikacj sporomorf znajdujcych si w preparacie mikroskopowym. Do zliczania stosowano powikszenie 400x. Niestety, ze wzgldu na nisk frekwencj ziaren pylku w analizowanych próbach nie w kadym przypadku bylo moliwe dotrzymanie zasady zliczania minimalnej liczby 500 sporomorf, która pozwala na statystyczne porównanie otrzymanych wyników. Fakt ten spowodowany byl wysokim udzialem substancji mineralnej w badanych warstwach osadów rzecznych oraz czsto zlym stanem zachowania pylku. W próbach starano si oznaczy 300­400 sporomorf, kadorazowo liczono co najmniej jeden pelny preparat o powierzchni 400 mm2. W przypadku prób o niskiej frekwencji liczono dwa preparaty. Najnisz frekwencj charakteryzowaly si osady ze stanowiska przy ul. Oplotki (Komorniki), gdzie suma ziaren pylku drzew, krzewów i rolin zielnych (AP + NAP = 100%, tzw. suma kalkulacyjna) wyniosla 128 ziaren. Uzyskane wyniki wszystkich prób przeliczono na procentowy udzial w stosunku do zdefiniowanej sumy kalkulacyjnej. Na podstawie ilociowego i jakociowego skladu poszczególnych spektrów pylkowych przeprowadzono wnioskowanie dotyczce czasu ich akumulacji. CHARAKTERYSTYKA GEOLOGICZNA ANALIZOWANEGO TERENU W przekroju geologicznym w regionie Wielkopolski wyróni mona trzy róne zespoly skalne (Grocholski 1991): 1. skaly wieku przedpermskiego, które zostaly sfaldowane, z okresu ruchów górotwórczych orogenezy waryscyjskiej; 2. skaly mezozoiczne ze skalami mlodszego permu; osady te s nachylone zgodnie w kierunku pólnocnym lub pólnocno-wschodnim, tworzc tzw. monoklin zaburzon lokalnie wysadami soli cechsztyskiej i formami dysloka- KRYST YNA M IL ECKA, M ARCIN NY K OWIA K , MAC IEJ TR O cji nieciglej w postaci uskoków, które sprzyjaj tworzeniu zrbów i rowów tektonicznych; 3. utwory kenozoiczne ­ warstwy najmlodsze zalegajce prawie poziomo. Rejon Poznania ley na granicy dwóch jednostek geologiczno-tektonicznych: monokliny przedsudeckiej i synklinorium szczecisko-lódzko-miechowskiego (Poarski 1974). Istotn form geologiczno-strukturaln wystpujc w rejonie Poznania jest rów tektoniczny Pozna­Gosty. Jest to paleogesko-neogeska paleostruktura cignca si od Poznania po Gosty (Ciuk 1978). Struktur t wypelniaj glównie osady neogeskie z grubymi pokladami wgli brunatnych (Ciuk 1965). Na lewym brzegu Warty przeprowadzono glboki otwór poszukiwawczy: GN-1 Lawica (glboko kocowa ­ 3652 m). Litologi i stratygrafi otworu IG-1 Lawica przedstawiono na rycinie 1, gdzie opis sedymentologiczny przedstawiono za Grocholskim (1991). W prezentowanym profilu osady górnego mezozoiku zostaly okrelone jako kredy górnej, co jest zgodne z opisem przedstawionym w Katalogu wierce przebijajcych utwory kenozoiku, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1971, oraz wedlug Grocholskiego (1991). Natomiast wedlug Dadleza i wspólpracowników, (2000) oraz Jaskowiak-Schoeneichowa (1979) utwory te mona zakwalifikowa do górnej jury. Na podlou mezozoicznym zostaly odloone osady trzeciorzdowe. Osady trzeciorzdowe Wielkopolski zloone s z utworów: eocenu górnego, oligocenu, miocenu i pliocenu (Ciuk 1978). Reprezentuj je osady morskie, brakiczne i ldowe. Pierwsze przewaaj glównie w paleogenie, drugie w neogenie (Odrzywolska-Biekowa i in. 1979). Utwory trzeciorzdowe zachodniej czci Niu Polskiego, w sklad którego wchodzi Wielkopolska, rozwinly si w obrbie rozleglego, epikontynentalnego basenu sedymentacyjnego, cigncego si od Morza Pólnocnego przez Niemcy i Polsk po Bialoru (Piwocki 2002). Akumulacj osadów neogeskich, na analizowanym terenie, kocz ily serii/formacji poznaskiej barwy pstrej lub zielononiebieskiej o stropie na rzdnej okolo 20­60 m n.p.m. Osady plejstoceskie i holoceskie wystpuj w przypowierzchniowej budowie geologicznej na calym analizowanym terenie. Do utworów wieku plejstoceskiego zaliczy mona osady: bezporedniej akumulacji zlodowace poludniowopolskich, rodkowopolskich, midzyglinowe, bezporedniej akumulacji zlodowace pólnocnopolskich, zastoiskowe powstale pomidzy faz leszczysk i poznask oraz fluwioglacjalne fazy poznaskiej spoczywajce na glinach zwalowych zlodowace pólnocnopolskich. Na obszarach wysoczyznowych bezporednio na stropie ilów trzeciorzdowych zalega pakiet glin zlodowace poludniowopolskich i rodkowopolskich. Gliny najstarszych zlodowace wypelniaj obnienia podloa podczwartorzdowego. Na najstarszych glinach odloone s gliny morenowe zlodowace rodkowopolskich: zlodowacenia Odry i Warty. Przewanie utwory z tych dwóch Ryc. 1. Litologia i stratygrafia otworu GN-1 Fig. 1. Lithology and stratigraphy of core GN-1 zlodowace tworz wspólny pakiet, ale równie mog by rozdzielone piaskami wodnolodowcowymi. Osady zlodowacenia warty to przede wszystkim sedymentacja glin morenowych o miszoci do 30 m. Sedymentacj okresu zlodowace rodkowopolskich kocz piaski i wiry wodnolodowcowe (Chmal 1997) o lokalnym rozpowszechnieniu. Osady midzyglinowe to przede wszystkim utwory interglacjalu eemskiego. W okresie tym nastpila erozja wczeniejszych osadów. Utwory interglacjalu eemskiego to utwory jeziorne: gytie, torfy i mulki zastoiskowe oraz osady piaszczyste przewanie drobnoziarniste. Do osadów organogenicznych zaliczy naley równie szcztki drewna (Chmal 1997). Orientacyjny zasig utworów midzyglinowych za Dbrowskim (1999) opisano na rycinie 2. Ryc. 2. Mapa dokumentacyjna, poloenie stanowisk omawianych bada Fig. 2. Location of the discussed research sites Wkroczenie ostatniego ldolodu na analizowany obszar zapisane zostalo w pierwszej kolejnoci sedymentacj mulków piaszczystych zastoiskowych (Chmal 1997). Mulki zastoiskowe wystpuj lokalnie, wikszym rozprzestrzenieniem charakteryzuj si piaski i wiry wodnolodowcowe dolne pochodzce z transgresji ldolodu fazy leszczyskiej. Piaski i mulki mog równie pochodzi z interglacjalu eemskiego. Glina morenowa fazy leszczyskiej ma miszo kilkumetrow, rzadko przekracza 10 m i jest silnie spiaszczona. Odmienna budowa geologiczna wystpuje w rejonach dolin rzecznych, na przyklad Bogdanki czy Strumienia Junikowskiego. Doliny te glboko wcinaj si w podloe do stropu glin morenowych zlodowacenia rodkowopolskiego lub stropu ilów (w przypadku doliny Bogdanki nawet glbiej) i wypelnione s osadami zastoiskowymi odloonymi glównie w okresie pomidzy faz leszczysk i faz poznask. Osady zastoiskowe przykryte zostaly utworami wodnolodowcowymi, w które wcily si holoceskie cieki, w wyniku czego odloone zostaly glównie grunty organiczne. W fazie poznaskiej w czasie stacjonowania ldolodu na pólnoc od Poznania, na linii Góra Moraska i Dziewicza, nastpilo ksztaltowanie sandrów tego rejonu. Pólnocn, marginaln stref odwodnienia ldolodu wyznacza cig pagórków moreny czolowej fazy poznaskiej zlodowacenia pólnocnopolskiego, których wiek okrela Kozarski (1995) na okolo 18 400 lat BP. W rejonie Poznania Biedrowski (1968) opisal nastpujce sandry: Lusowski, Junikowski, Strzeszyski, Pitkowski, Naramowicki, Kiciski i Glównej. Na lewym brzegu Warty w obrbie miasta Pozna wystpuj osady wodnolodowcowe (piaski drobne, rednie, rzadziej grubsze) sandrów Junikowskiego, Strzeszyskiego i Pitkowskiego o miszoci do kilku metrów. Do osadów uformowanych w holocenie nale osady aluwialne wypelniajce doliny rzeczne wyksztalcone w facji korytowej, pozakorytowe (rozlewiskowe, zastoiskowe) i starorzeczy (bagiennej ­ organicznej). Odmienn kategori gruntów stanowi utwory pochodzenia antropogenicznego, tzw. kulturowe, zwizane z dzialalnoci ludzk na przestrzeni wieków. Na rycinie 3 przedstawiono pogldowy przekrój geologiczny plejstocenu lewobrzenego Poznania, natomiast na rycinie 4 przebieg tego przekroju. WYNIKI BADA PALINOLOGICZNYCH NA TLE WYNIKÓW WCZENIEJSZYCH BADA GRUNTÓW ORGANICZNYCH STANOWISK INTERGLACJALU EEMSKIGO Badania palinologiczne omawianych osadów organicznych wskazuj na ich akumulacj podczas cieplych okresów interglacjalnych. Wszystkie analizowane spektra cechuje leny charakter odzwierciedlonej rolinnoci z dominacj zbiorowisk liciastych zrzucajcych licie na zim lub lasów iglastych z dominacj sosny i wierka. Wród taksonów lenych najwysz frekwencj na stanowiskach ul. Murawa, ul. Rydlewskich oraz ul. Oplotki wykazaly ziarna pylku leszczyny i grabu oraz olszy. Mniej liczebnie wystpowal pylek: dbu, lipy, wizu i jesionu. Osady ze stadionu na ul. Bulgarskiej cechowala najwysza procentowa zawarto ziaren pylku sosny i brzozy, a nastpnie grabu i pozostalych drzew mezofilnych (ryc. 5). Wyranie zaznacza si te udzial wierka. Ogólnie w próbach jest bardzo niewiele ziaren pylku rolin zielnych. S to glównie: Ryc. 3. Pogldowy przekrój geologiczny Fig. 3. Cross-section of geological layers of sediments Ryc 4. Profile geologiczne stanowisk interglacjalnych na terenie miasta Pozna (Deja 1969, uzupelnione) Fig. 4. Geological profiles of interglacial sites from Pozna (Deja 1969, modified) Ryc. 5. Wybrane krzywe pylkowe analizy palinologicznej profilu geologicznego Fig. 5. Selected curves of palynological analyses of geological layers trawy (Poaceae), bylica (Artemisia sp.), szczaw (Rumex acetosa/acetosella typ), pokrzywa (Urtica sp.) i kilka innych wystpujcych pojedynczo. W grupie sporomorf klasyfikowanych jako skladniki lokalnych zbiorowisk rolinnych stwierdzono najwicej pylku turzycowatych (Carex typ, Cyperaceae) oraz zarodniki paproci (monolete fern spores) i skrzypów (Equisetum sp.). Praktycznie nie wystpowaly ziarna pylku rolin wodnych, z wyjtkiem nielicznych cenobiów Pediastrum, nalecych do grupy zielenic, skladników planktonu jeziornego. Ich obecnoci jednak nie naley lczy z wodnym rodowiskiem akumulacji osadów organicznych, gdy pojedyncze wystpowanie tych glonów moe by nastpstwem okresowego zalewu terenów wilgotnych, zwizanego na przyklad z wiosennymi roztopami. W kilku spektrach wystpuj pojedyncze ziarna jemioly (Viscum sp.) i bluszczu (Hedera helix). Charakterystyczn cech lczc wszystkie analizowane spektra, z wyjtkiem ul. Bulgarskiej, byl ponadto niski udzial sosny oraz to, e w adnym z nich nie stwierdzono ziaren pylku buka (Fagus sylvatica). Tak syntetycznie przedstawione rezultaty analizy pylkowej zestawiono z wynikami wczeniej wykonywanych bada paleobotanicznych na terenie Poznania i Wielkopolski (Golb, Urbaski 1938; Sawicki 1954; rodo 1956; Deja 1969; Tobolski 1991). Stanowiska, które analizowano, byly publikowane ju nawet w okresie przedwojennym, co wiadczy o dlugiej tradycji zainteresowa zwizanych z problematyk geologiczn okolic Poznania. Uzyskane wyniki posiadaj cechy wyróniajce dla interglacjalu eemskiego, zdefiniowane przez Mamakow (2003) w syntetycznym opracowaniu zagadnie palinostratygraficznych w Polsce. Nale do nich m.in.: 1. Wysoki udzial leszczyny, sigajcy 80%, niespotykany w innych interglacjalach. W analizowanych osadach udzial Corylus avellana nie byl tak wysoki i wynosil, na ogól, poniej 50%, ale i tak jest wyróniajcy. 2. Wysoki udzial wierka i jodly w mlodszej czci interglacjalu. W niektórych analizowanych próbach osadów udzial wierka siga okolo 10%. Biorc pod uwag slab zdolno rozprzestrzeniania ziaren pylku Picea abies i jego podreprezentatywno w diagramach pylkowych, jest to warto znaczna. Do pozostalych cech okrelajcych czas akumulacji analizowanych osadów na interglacjal eemski zaliczamy: 1. Niski udzial ziaren pylku sosny podczas optimum klimatycznego Eemu. To cecha bardzo charakterystyczna ze wzgldu na du sil pylenia Pinus sylvestris i jej wyran nadreprezentacj w diagramach pylkowych. 2. Brak buka, który nie wystpuje w sukcesji interglacjalu eemskiego i nie zostal stwierdzony w adnym spektrum badanego materialu. W wietle otrzymanych wyników oraz charakterystyki sukcesji rolinnej interglacjalu eemskiego przedstawionej przez Tobolskiego (1991) oraz Mamakow (2003) czas akumulacji warstw osadów organicznych z wierce przy ul. Murawa, ul. Rydlewskich oraz ul. Oplotki mona okreli na poziom 5 ,,CARPINUS" (Tobolski 1991), który w interpretacji Mamakowej (2003) jest zdefiniowany jako E5 ,,CARPINUS-CORYLUS-ALNUS". Ten regionalny poziom pylkowy jest ostatnim zaliczanym do rodkowego Eemu, czyli najlepszych termicznie warunków rozwoju rolinnoci. Zarówno na stanowiskach wzorcowych z rejonu Konina (Tobolski 1991), Zgierza-Rudunki (Jastrzbska-Mamelka 1985), Horoszki (Granoszewski 2003) i innych, oraz w omawianych materialach w tej fazie stwierdzono pojedyncze ziarna pylku jemioly (Viscum) i bluszczu (Hedera), które wedlug Urbaskiego i Winter (2005) s wiadectwem oceanizacji klimatu. Generalnie, gatunki te s uznawane za wskaniki optimum klimatycznego nie tylko podczas interglacjalu eemskiego, gdy sygnalizuj gorce lata i lagodne zimy z wysok redni temperatury stycznia (Iversen 1944). Osady zebrane ze stadionu przy ul. Bulgarskiej byly akumulowane póniej i z uwagi na wysok zawarto sosny oraz znaczcy udzial wierka mona je lczy z poziomem 6 ,,PICEA-ABIES" (Tobolski 1991) lub E6 ,,PICEA-ABIESALNUS" (Mamakowa 2003). Na terenie Poznania grunty organiczne byly nawiercone jeszcze w pobliu ul. Marceliskiej/ul. Jesiennej i ul. Raszyskiej (Deja 1969). adne z tych stanowisk nie zostalo zbadane pod wzgldem flory i fauny. Jednak ze wzgldu na podobiestwo stratygraficzne wyksztalcenia facjalnego, skladu petrograficznego i mechanicznego z profilami Szelga i Winiar wskazuj na pochodzenie eemskie tych gruntów organicznych (Deja 1969). Profile geologiczne stanowisk interglacjalnych stwierdzonych na terenie miasta Pozna przedstawiono na rycinie 2. Rysunek powstal na podstawie polczenia danych zestawionych przez Dej (1969) oraz nowych stanowisk badawczych opisanych w niniejszym artykule. Osady interglacjalu eemskiego (pod glinami zlodowacenia baltyckiego) oprócz miejsc wskazanych w artykule na terenie Poznania (w tym na Glównej) byly równie udokumentowane w: Swarzdzu, Gortatowie, Kamierzu, Mutowie kolo Szamotul oraz midzy Biedruskiem i Obornikami (Dbrowski 1999). PODSUMOWANIE Naley zdecydowanie zaznaczy, e wykonanie omawianych analiz pylkowych w adnym razie nie wyczerpuje zagadnie zwizanych z problematyk wieków osadów midzyglinowych. Jest to zaledwie kolejny przyczynek do pelnego rozpoznania ich charakteru i wieku, które jednake jest trudne do wykonania ze wzgldu na zwart zabudow miasta. Natomiast, aby w przyszloci moliwe bylo syntetyczne i podsumowujce opracowanie, konieczne jest sukcesywne zbieranie próbek osadów na wszystkich stanowiskach zwi- zanych z zabudow lub przebudow obiektów, gdzie profile geologiczne s dostpne. Czas akumulacji analizowanych warstw osadów organicznych przypadajcy na schylek rodkowej czci interglacjalu eemskiego w wietle uzyskanych wyników wydaje si bezsporny. wiadczy o tym wiele cech wspólnych zaobserwowanych w uzyskanych wynikach przedstawianych w niniejszym opracowaniu oraz w publikacjach dotyczcych zmian paleoekologicznych interpretowanych na podstawie bada palinologicznych, zwlaszcza dluszych sekwencji wykonanych analiz i podsumowa paleorodowiskowych, na przyklad Tobolski (1991), Mamakowa (1988, 1989, 2003). Równie zestawienie otrzymanych spektrów z wynikami pojedynczych stanowisk Poznania i okolic (Deja 1969, rodo 1956; Golb, Urbaski 1938; Urbaski, Winter 2005) potwierdza tak interpretacj. Wystpowanie osadów organicznych wieku eemskiego pomidzy dwoma poziomami glin morenowych pozwala na korelacj z utworami bezporedniej akumulacji ldolodów zlodowace pólnocnopolskich i rodkowopolskich z innymi obszarami na terenie i w okolicach Poznania, ustalajc ich pozycj litostratygraficzn. Jest to tym latwiejsze, e ­ jak wynika z zebranych materialów, wystpowanie osadów organogenicznych w utworach midzyglinowych jest dosy powszechne. Wyniki wykonanych bada wnosz równie wklad w poznanie warunków paleoekologicznych i przemian rodowiskowych w okresie interglacjalu eemskiego na terenie rodkowej Wielkopolski. LITERATURA Bartkowski T., 1957: Rozwój polodowcowej sieci hydrograficznej w Wielkopolsce rodkowej. Zesz. Nauk. UAM w Poznaniu, Geogr., 8, 1. Biedrowski Z., 1968: Sandry okolic Poznania. Studium geomorfologiczno-sedymentologiczne. UAM, Pozna [pr. doktorska]. Ciuk E., 1965: Sprawozdanie wstpne z poszukiwa zló wgla brunatnego w rejonie Moszny. Kwart. Geol., 9. Ciuk E., 1978: Geologiczne podstawy dla nowego zaglbia wgla brunatnego w strefie rowu tektonicznego Pozna ­ Czempi ­ Gosty. Przegl. Geol., 10. Chmal R., 1996: Szczególowa mapa geologiczna Polski arkusz 471-Pozna (N-33-130-D). PIG, Warszawa. Chmal R., 1997: Objanienia do Szczególowej mapy geologicznej Polski arkusz 471-Pozna (N-33-130-D). PIG, Warszawa. Dadlez R., 2000: Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku w skali 1:1 000 000. PIG. Warszawa. Dbrowski S., 1999: Dokumentacja hydrogeologiczna Rejonu Poznaskiego Dorzecza Warty zawierajca ocen zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych z utworów czwartorzdowych i trzeciorzdowych. Cz A. Synteza wyników bada. Hydroconsult Sp. z o.o., Pozna. Deja W., 1969: Niektóre problemy stratygrafii czwartorzdu na obszarze miasta Poznania. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., t. XXIII, Ser. A. Geogr. Fiz. Golb J., Urbaski J., 1938: Nowa odkrywka interglacjalu na Wymiarach kolo Poznania. Roczn. Pol. Tow. Geol., t. 12. Granoszewski W., 2003: Late Pleistocene vegetation history and climatic changes at Horoszki Due, E Poland: a palaeobotanical study. Act. Palaeobotanica, Suppl. 4. Grocholski W., 1991: Budowa geologiczna przedkenozoicznego podloa Wielkopolski. Mat. 62 Zj. PTG, Pozna. Iversen J., 1944: Viscum, Hedera and Ilex as climate indicators. Geol. Forh. 66(3), 463­483. Jaskowiak-Schoeneichowa M., 1979: Budowa geologiczna Niecki Szczeciskiej i Bloku Gorzowa. Pr. Inst. Geol., XCVI. Wyd. Geol., Warszawa. Jastrzbska-Mamelka M., 1985: Interglacjal eemski i wczesny Vistulian w Zgierzu-Rudunkach na Wyynie Lódzkiej. Act. Geogr. Lodz., 53. Kondracki J., 1998: Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kozarski S., 1995: Deglacjacja pólnocno-zachodniej Polski: warunki rodowiska i transformacji geosystemu (­20 ka­10 ka BP). Dok. Geogr., 1. Mamakowa K., 1988: Pollen stratigraphy of the Eemian and adjoining glacial deposits based on continuous sequences in Poland. Bull. of Polish Acad. of Sc., Earth Sc. 36(3­4). Mamakowa K., 1989: Late Middle Polish Glaciation, Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wroclaw and the pollen stratigraphy of this part of the Pleistocene in Poland. Ac. Palaeobotanica, 29(1). Mamakowa K., 2003: Plejstocen. [W:] S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska (red.), Palinologia, Wyd. IB PAN, Kraków, 235­266. Odrzywolska-Bieskowska E., Kosmowska-Ceranowicz B., Ciuk E., Giel M.D., Grabowska L., Piwocki M., Poaryska K., Wayriska H., Ziembiska-Tworzydlo M., 1979: Syntetyczny profil stratygraficzny trzeciorzdu polskiej czci pólnocno-zachodniego basenu trzeciorzdowego Europy. Przegl. Geol., 9. Piwocki M., 2002: Ewolucja pogldów na stratygrafi utworów formacji poznaskiej na Niu Polskim. Przegl. Geol., 50, No. 3. rodo A., 1956: W sprawie interglacjalu w Szelgu pod Poznaniem. Biul. PIG, 100, Warszawa. Tobolski K., 1991: Biostratygrafia i paleoekologia interglacjalu eemskiego i zlodowacenia Wisly rejonu koniskiego. [W:] W. Stankowski (red.), Przemiany rodowiska geograficznego obszaru Konin ­ Turek, Wyd. Nauk. UAM, Pozna. Urbaski K., Winter H., 2005: Stanowisko interglacjalu eemskiego w Radówku (Pojezierze Lagowskie, zachodnia Polska) i jego implikacje dla litostratygrafii glin zwalowych. Przegl. Geol., 53, No. 5. http://www.deepdyve.com/assets/images/DeepDyve-Logo-lg.png Badania Fizjograficzne nad Polska Zachodnia de Gruyter

Wiek osadów międzyglinowych na lewym brzegu Warty w Poznaniu w świetle badań palinologicznych

Download PDF
14 pages

Loading next page...
 
/lp/de-gruyter/wiek-osad-w-mi-dzyglinowych-na-lewym-brzegu-warty-w-poznaniu-w-wietle-6mYpOyTJIP

References

References for this paper are not available at this time. We will be adding them shortly, thank you for your patience.

Publisher
de Gruyter
Copyright
Copyright © 2010 by the
ISSN
2081-6014
DOI
10.2478/v10116-010-0005-1
Publisher site
See Article on Publisher Site

Abstract

The main aim of this article was to estimate the time of accumulation of organic sediments from Eemian interglacial, found in inter-clay layers. Palynological analysis was done for the samples of sediments. They were taken within the area of Pozna at the sites of geotechnical and geological research. Rebuilding of city-stadium in Bulgarska street was a good opportunity to core the organic sediments interlying the morainic clays which were accumulated during the Mazovian and Vistulian glaciation. Layers lying between the clays contain organic material very often and this was the case this time. Palynological analysis revealed accumulation of these organic sediments during the 5th and 6th period of Eemian Interglacial according to the biostratygraphical classification of Tobolski (1991). Keywords: Pozna, interclay deposits, palynology WSTP Na terenie miasta Poznania w obrbie utworów midzyglinowych wystpuj osady pochodzenia organicznego. W czasie bada geotechnicznych lub geologiczno-inynierskich wykonywanych przy ul.: Murawa, Oplotki, Rydlewskich oraz przy stadionie pilkarskim na ul. Bulgarskiej pobrano próbki tych osadów w celu wykonania analiz palinologicznych. Pozwalaj one, w zestawieniu z wynikami bada dla podobnych stanowisk w Winiarach, Glównej i Szelgu, na pelniejsze okrelenie pozycji stratygraficznej osadów midzyglinowych i glin morenowych na terenie Poznania oraz okolic. Prezentowane wyniki s równie wkladem w poznanie zasigu wystpowania osadów interglacjalu eemskiego w analizowanym rejonie. TEREN BADA ORAZ SZKIC GEOMORFOLOGICZNY Teren bada obejmuje lewy brzeg Warty miasta Pozna. W granicach administracyjnych miasta i jego najbliszych okolicach mona wyróni nastpujce elementy geomorfologiczne: KRYST YNA M IL ECKA, M ARCIN NY K OWIA K , MAC IEJ TR O ­ strefa moren czolowych; stanowi cz glówn cigu czolowomorenowego stadialu poznaskiego, podstawowymi elementami reprezentujcymi stref moren czolowych na pólnocy Poznania s Góra Morasko i Góra Dziewicza; ­ równiny dennomorenowe; s dominujc form geomorfologiczn, gdzie w granicach miasta Pozna wystpuje wysoczyzna morenowa typu plaskiego o wysokociach wzgldnych sigajcych od 2 do 5 m i spadkach do 2°; wedlug Bartkowskiego (1957) w poludniowej czci miasta zalega na wysokociach 80­85 m n.p.m. (poziom A), a w czci pólnocnej u podnóa moreny czolowej Moraska na wysokoci 90­100 m n.p.m. (poziom B); ­ równiny sandrowe wspólbudujce równiny dennomorenowe zbudowane z piasków wodnolodowcowych; Biedrowski (1968), opierajc si na istniejcej literaturze i wlasnych badaniach w rejonie Poznania, wyrónil nastpujce sandry: Lusowski, Junikowski, Strzeszyski, Pitkowski, Naramowicki, Kiciski i Glównej. Formy te powstaly na przedpolu ldolodu zlodowacenia pólnocnopolskiego fazy poznaskiej; ­ rynny i doliny rozcinajce równiny dennomorenowe; glówne osie morfologiczne w rejonie Poznania to: dolina Warty o przebiegu pólnoc­poludnie oraz rynny subglacjalne Cybiny­Bogdanki i Strumienia Junikowskiego; rynny te s duymi formami o szerokoci 0,5 km i glbokoci 20­30 m, wypelnione przez osady plejstoceskie (zastoiskowe i korytowe), a powyej przez holoceskie, w tym pochodzenia rolinnego (torfy, namuly); ­ terasy akumulacyjno-erozyjne rozmieszczone wzdlu Warty, Bartkowski (1957) wydzielil siedem teras; ­ równiny zastoiskowe, s to przewanie pozytywne formy terenu zbudowane z osadów zastoiskowych i powstale w szczelinach lodowca, do najwaniejszych wzniesie nale wzgórza w. Wojciecha, Góra Przemyslawa oraz rejon dworca autobusowego na ródce. Otwory badawcze wykonano na terenie wysoczyzny morenowej nazwanej przez Dej (1969) Wysoczyzn Jeyck (obszar poloony midzy ul. Dbrowskiego i rynn Strumienia Junikowskiego a przelomowym odcinkiem doliny Warty) oraz Wysoczyzn Winiarsk (na pólnoc od doliny Bogdanki). W podziale geomorfologicznym zaprezentowanym przez Kondrackiego (1998) analizowana cz miasta poloona jest na Pojezierzu Poznaskim, graniczc od wschodu z Poznaskim Przelomem Warty. LOKALIZACJA STANOWISK I METODY BADA Otwory badawcze zostaly odwiercone w czasie bada geotechnicznych oraz geologiczno-inynierskich na potrzeby budowy lub rozbudowy istniejcych obiektów. Najpelniejszy profil osadów organicznych zostal pobra- ny i przebadany z otworu nr 1 z rejonu ul. Bulgarskiej. Z pozostalych punktów pobrano pojedyncze próbki (nr 2 ul. Rydlewskich, nr 3 ul. Murawa, nr 4 ul. Oplotki). Do bada palinologicznych pobierano próby o objtoci okolo 2­3 cm3 i poddawano je standardowej obróbce laboratoryjnej (Berglund, Ralska-Jasiewiczowa 1986). Jej podstawowym celem bylo usunicie mineralnych czci osadu, które utrudniaj, a czsto uniemoliwiaj wykonanie preparatu mikroskopowego. Pozostal cz osadu poddano maceracji za pomoc mieszaniny bezwodnika kwasu octowego i stonego kwasu siarkowego w proporcji 9:1. Tak przygotowany material przeplukiwano w kwasie octowym i wodzie destylowanej, a nastpnie zatopiono w glicerynie, co umoliwia wieloletnie przechowanie prób palinologicznych w laboratorium Zakladu Biogeografii i Paleoekologii w celach porównawczych. Wlaciwa analiza palinologiczna obejmowala jakociow i ilociow identyfikacj sporomorf znajdujcych si w preparacie mikroskopowym. Do zliczania stosowano powikszenie 400x. Niestety, ze wzgldu na nisk frekwencj ziaren pylku w analizowanych próbach nie w kadym przypadku bylo moliwe dotrzymanie zasady zliczania minimalnej liczby 500 sporomorf, która pozwala na statystyczne porównanie otrzymanych wyników. Fakt ten spowodowany byl wysokim udzialem substancji mineralnej w badanych warstwach osadów rzecznych oraz czsto zlym stanem zachowania pylku. W próbach starano si oznaczy 300­400 sporomorf, kadorazowo liczono co najmniej jeden pelny preparat o powierzchni 400 mm2. W przypadku prób o niskiej frekwencji liczono dwa preparaty. Najnisz frekwencj charakteryzowaly si osady ze stanowiska przy ul. Oplotki (Komorniki), gdzie suma ziaren pylku drzew, krzewów i rolin zielnych (AP + NAP = 100%, tzw. suma kalkulacyjna) wyniosla 128 ziaren. Uzyskane wyniki wszystkich prób przeliczono na procentowy udzial w stosunku do zdefiniowanej sumy kalkulacyjnej. Na podstawie ilociowego i jakociowego skladu poszczególnych spektrów pylkowych przeprowadzono wnioskowanie dotyczce czasu ich akumulacji. CHARAKTERYSTYKA GEOLOGICZNA ANALIZOWANEGO TERENU W przekroju geologicznym w regionie Wielkopolski wyróni mona trzy róne zespoly skalne (Grocholski 1991): 1. skaly wieku przedpermskiego, które zostaly sfaldowane, z okresu ruchów górotwórczych orogenezy waryscyjskiej; 2. skaly mezozoiczne ze skalami mlodszego permu; osady te s nachylone zgodnie w kierunku pólnocnym lub pólnocno-wschodnim, tworzc tzw. monoklin zaburzon lokalnie wysadami soli cechsztyskiej i formami dysloka- KRYST YNA M IL ECKA, M ARCIN NY K OWIA K , MAC IEJ TR O cji nieciglej w postaci uskoków, które sprzyjaj tworzeniu zrbów i rowów tektonicznych; 3. utwory kenozoiczne ­ warstwy najmlodsze zalegajce prawie poziomo. Rejon Poznania ley na granicy dwóch jednostek geologiczno-tektonicznych: monokliny przedsudeckiej i synklinorium szczecisko-lódzko-miechowskiego (Poarski 1974). Istotn form geologiczno-strukturaln wystpujc w rejonie Poznania jest rów tektoniczny Pozna­Gosty. Jest to paleogesko-neogeska paleostruktura cignca si od Poznania po Gosty (Ciuk 1978). Struktur t wypelniaj glównie osady neogeskie z grubymi pokladami wgli brunatnych (Ciuk 1965). Na lewym brzegu Warty przeprowadzono glboki otwór poszukiwawczy: GN-1 Lawica (glboko kocowa ­ 3652 m). Litologi i stratygrafi otworu IG-1 Lawica przedstawiono na rycinie 1, gdzie opis sedymentologiczny przedstawiono za Grocholskim (1991). W prezentowanym profilu osady górnego mezozoiku zostaly okrelone jako kredy górnej, co jest zgodne z opisem przedstawionym w Katalogu wierce przebijajcych utwory kenozoiku, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1971, oraz wedlug Grocholskiego (1991). Natomiast wedlug Dadleza i wspólpracowników, (2000) oraz Jaskowiak-Schoeneichowa (1979) utwory te mona zakwalifikowa do górnej jury. Na podlou mezozoicznym zostaly odloone osady trzeciorzdowe. Osady trzeciorzdowe Wielkopolski zloone s z utworów: eocenu górnego, oligocenu, miocenu i pliocenu (Ciuk 1978). Reprezentuj je osady morskie, brakiczne i ldowe. Pierwsze przewaaj glównie w paleogenie, drugie w neogenie (Odrzywolska-Biekowa i in. 1979). Utwory trzeciorzdowe zachodniej czci Niu Polskiego, w sklad którego wchodzi Wielkopolska, rozwinly si w obrbie rozleglego, epikontynentalnego basenu sedymentacyjnego, cigncego si od Morza Pólnocnego przez Niemcy i Polsk po Bialoru (Piwocki 2002). Akumulacj osadów neogeskich, na analizowanym terenie, kocz ily serii/formacji poznaskiej barwy pstrej lub zielononiebieskiej o stropie na rzdnej okolo 20­60 m n.p.m. Osady plejstoceskie i holoceskie wystpuj w przypowierzchniowej budowie geologicznej na calym analizowanym terenie. Do utworów wieku plejstoceskiego zaliczy mona osady: bezporedniej akumulacji zlodowace poludniowopolskich, rodkowopolskich, midzyglinowe, bezporedniej akumulacji zlodowace pólnocnopolskich, zastoiskowe powstale pomidzy faz leszczysk i poznask oraz fluwioglacjalne fazy poznaskiej spoczywajce na glinach zwalowych zlodowace pólnocnopolskich. Na obszarach wysoczyznowych bezporednio na stropie ilów trzeciorzdowych zalega pakiet glin zlodowace poludniowopolskich i rodkowopolskich. Gliny najstarszych zlodowace wypelniaj obnienia podloa podczwartorzdowego. Na najstarszych glinach odloone s gliny morenowe zlodowace rodkowopolskich: zlodowacenia Odry i Warty. Przewanie utwory z tych dwóch Ryc. 1. Litologia i stratygrafia otworu GN-1 Fig. 1. Lithology and stratigraphy of core GN-1 zlodowace tworz wspólny pakiet, ale równie mog by rozdzielone piaskami wodnolodowcowymi. Osady zlodowacenia warty to przede wszystkim sedymentacja glin morenowych o miszoci do 30 m. Sedymentacj okresu zlodowace rodkowopolskich kocz piaski i wiry wodnolodowcowe (Chmal 1997) o lokalnym rozpowszechnieniu. Osady midzyglinowe to przede wszystkim utwory interglacjalu eemskiego. W okresie tym nastpila erozja wczeniejszych osadów. Utwory interglacjalu eemskiego to utwory jeziorne: gytie, torfy i mulki zastoiskowe oraz osady piaszczyste przewanie drobnoziarniste. Do osadów organogenicznych zaliczy naley równie szcztki drewna (Chmal 1997). Orientacyjny zasig utworów midzyglinowych za Dbrowskim (1999) opisano na rycinie 2. Ryc. 2. Mapa dokumentacyjna, poloenie stanowisk omawianych bada Fig. 2. Location of the discussed research sites Wkroczenie ostatniego ldolodu na analizowany obszar zapisane zostalo w pierwszej kolejnoci sedymentacj mulków piaszczystych zastoiskowych (Chmal 1997). Mulki zastoiskowe wystpuj lokalnie, wikszym rozprzestrzenieniem charakteryzuj si piaski i wiry wodnolodowcowe dolne pochodzce z transgresji ldolodu fazy leszczyskiej. Piaski i mulki mog równie pochodzi z interglacjalu eemskiego. Glina morenowa fazy leszczyskiej ma miszo kilkumetrow, rzadko przekracza 10 m i jest silnie spiaszczona. Odmienna budowa geologiczna wystpuje w rejonach dolin rzecznych, na przyklad Bogdanki czy Strumienia Junikowskiego. Doliny te glboko wcinaj si w podloe do stropu glin morenowych zlodowacenia rodkowopolskiego lub stropu ilów (w przypadku doliny Bogdanki nawet glbiej) i wypelnione s osadami zastoiskowymi odloonymi glównie w okresie pomidzy faz leszczysk i faz poznask. Osady zastoiskowe przykryte zostaly utworami wodnolodowcowymi, w które wcily si holoceskie cieki, w wyniku czego odloone zostaly glównie grunty organiczne. W fazie poznaskiej w czasie stacjonowania ldolodu na pólnoc od Poznania, na linii Góra Moraska i Dziewicza, nastpilo ksztaltowanie sandrów tego rejonu. Pólnocn, marginaln stref odwodnienia ldolodu wyznacza cig pagórków moreny czolowej fazy poznaskiej zlodowacenia pólnocnopolskiego, których wiek okrela Kozarski (1995) na okolo 18 400 lat BP. W rejonie Poznania Biedrowski (1968) opisal nastpujce sandry: Lusowski, Junikowski, Strzeszyski, Pitkowski, Naramowicki, Kiciski i Glównej. Na lewym brzegu Warty w obrbie miasta Pozna wystpuj osady wodnolodowcowe (piaski drobne, rednie, rzadziej grubsze) sandrów Junikowskiego, Strzeszyskiego i Pitkowskiego o miszoci do kilku metrów. Do osadów uformowanych w holocenie nale osady aluwialne wypelniajce doliny rzeczne wyksztalcone w facji korytowej, pozakorytowe (rozlewiskowe, zastoiskowe) i starorzeczy (bagiennej ­ organicznej). Odmienn kategori gruntów stanowi utwory pochodzenia antropogenicznego, tzw. kulturowe, zwizane z dzialalnoci ludzk na przestrzeni wieków. Na rycinie 3 przedstawiono pogldowy przekrój geologiczny plejstocenu lewobrzenego Poznania, natomiast na rycinie 4 przebieg tego przekroju. WYNIKI BADA PALINOLOGICZNYCH NA TLE WYNIKÓW WCZENIEJSZYCH BADA GRUNTÓW ORGANICZNYCH STANOWISK INTERGLACJALU EEMSKIGO Badania palinologiczne omawianych osadów organicznych wskazuj na ich akumulacj podczas cieplych okresów interglacjalnych. Wszystkie analizowane spektra cechuje leny charakter odzwierciedlonej rolinnoci z dominacj zbiorowisk liciastych zrzucajcych licie na zim lub lasów iglastych z dominacj sosny i wierka. Wród taksonów lenych najwysz frekwencj na stanowiskach ul. Murawa, ul. Rydlewskich oraz ul. Oplotki wykazaly ziarna pylku leszczyny i grabu oraz olszy. Mniej liczebnie wystpowal pylek: dbu, lipy, wizu i jesionu. Osady ze stadionu na ul. Bulgarskiej cechowala najwysza procentowa zawarto ziaren pylku sosny i brzozy, a nastpnie grabu i pozostalych drzew mezofilnych (ryc. 5). Wyranie zaznacza si te udzial wierka. Ogólnie w próbach jest bardzo niewiele ziaren pylku rolin zielnych. S to glównie: Ryc. 3. Pogldowy przekrój geologiczny Fig. 3. Cross-section of geological layers of sediments Ryc 4. Profile geologiczne stanowisk interglacjalnych na terenie miasta Pozna (Deja 1969, uzupelnione) Fig. 4. Geological profiles of interglacial sites from Pozna (Deja 1969, modified) Ryc. 5. Wybrane krzywe pylkowe analizy palinologicznej profilu geologicznego Fig. 5. Selected curves of palynological analyses of geological layers trawy (Poaceae), bylica (Artemisia sp.), szczaw (Rumex acetosa/acetosella typ), pokrzywa (Urtica sp.) i kilka innych wystpujcych pojedynczo. W grupie sporomorf klasyfikowanych jako skladniki lokalnych zbiorowisk rolinnych stwierdzono najwicej pylku turzycowatych (Carex typ, Cyperaceae) oraz zarodniki paproci (monolete fern spores) i skrzypów (Equisetum sp.). Praktycznie nie wystpowaly ziarna pylku rolin wodnych, z wyjtkiem nielicznych cenobiów Pediastrum, nalecych do grupy zielenic, skladników planktonu jeziornego. Ich obecnoci jednak nie naley lczy z wodnym rodowiskiem akumulacji osadów organicznych, gdy pojedyncze wystpowanie tych glonów moe by nastpstwem okresowego zalewu terenów wilgotnych, zwizanego na przyklad z wiosennymi roztopami. W kilku spektrach wystpuj pojedyncze ziarna jemioly (Viscum sp.) i bluszczu (Hedera helix). Charakterystyczn cech lczc wszystkie analizowane spektra, z wyjtkiem ul. Bulgarskiej, byl ponadto niski udzial sosny oraz to, e w adnym z nich nie stwierdzono ziaren pylku buka (Fagus sylvatica). Tak syntetycznie przedstawione rezultaty analizy pylkowej zestawiono z wynikami wczeniej wykonywanych bada paleobotanicznych na terenie Poznania i Wielkopolski (Golb, Urbaski 1938; Sawicki 1954; rodo 1956; Deja 1969; Tobolski 1991). Stanowiska, które analizowano, byly publikowane ju nawet w okresie przedwojennym, co wiadczy o dlugiej tradycji zainteresowa zwizanych z problematyk geologiczn okolic Poznania. Uzyskane wyniki posiadaj cechy wyróniajce dla interglacjalu eemskiego, zdefiniowane przez Mamakow (2003) w syntetycznym opracowaniu zagadnie palinostratygraficznych w Polsce. Nale do nich m.in.: 1. Wysoki udzial leszczyny, sigajcy 80%, niespotykany w innych interglacjalach. W analizowanych osadach udzial Corylus avellana nie byl tak wysoki i wynosil, na ogól, poniej 50%, ale i tak jest wyróniajcy. 2. Wysoki udzial wierka i jodly w mlodszej czci interglacjalu. W niektórych analizowanych próbach osadów udzial wierka siga okolo 10%. Biorc pod uwag slab zdolno rozprzestrzeniania ziaren pylku Picea abies i jego podreprezentatywno w diagramach pylkowych, jest to warto znaczna. Do pozostalych cech okrelajcych czas akumulacji analizowanych osadów na interglacjal eemski zaliczamy: 1. Niski udzial ziaren pylku sosny podczas optimum klimatycznego Eemu. To cecha bardzo charakterystyczna ze wzgldu na du sil pylenia Pinus sylvestris i jej wyran nadreprezentacj w diagramach pylkowych. 2. Brak buka, który nie wystpuje w sukcesji interglacjalu eemskiego i nie zostal stwierdzony w adnym spektrum badanego materialu. W wietle otrzymanych wyników oraz charakterystyki sukcesji rolinnej interglacjalu eemskiego przedstawionej przez Tobolskiego (1991) oraz Mamakow (2003) czas akumulacji warstw osadów organicznych z wierce przy ul. Murawa, ul. Rydlewskich oraz ul. Oplotki mona okreli na poziom 5 ,,CARPINUS" (Tobolski 1991), który w interpretacji Mamakowej (2003) jest zdefiniowany jako E5 ,,CARPINUS-CORYLUS-ALNUS". Ten regionalny poziom pylkowy jest ostatnim zaliczanym do rodkowego Eemu, czyli najlepszych termicznie warunków rozwoju rolinnoci. Zarówno na stanowiskach wzorcowych z rejonu Konina (Tobolski 1991), Zgierza-Rudunki (Jastrzbska-Mamelka 1985), Horoszki (Granoszewski 2003) i innych, oraz w omawianych materialach w tej fazie stwierdzono pojedyncze ziarna pylku jemioly (Viscum) i bluszczu (Hedera), które wedlug Urbaskiego i Winter (2005) s wiadectwem oceanizacji klimatu. Generalnie, gatunki te s uznawane za wskaniki optimum klimatycznego nie tylko podczas interglacjalu eemskiego, gdy sygnalizuj gorce lata i lagodne zimy z wysok redni temperatury stycznia (Iversen 1944). Osady zebrane ze stadionu przy ul. Bulgarskiej byly akumulowane póniej i z uwagi na wysok zawarto sosny oraz znaczcy udzial wierka mona je lczy z poziomem 6 ,,PICEA-ABIES" (Tobolski 1991) lub E6 ,,PICEA-ABIESALNUS" (Mamakowa 2003). Na terenie Poznania grunty organiczne byly nawiercone jeszcze w pobliu ul. Marceliskiej/ul. Jesiennej i ul. Raszyskiej (Deja 1969). adne z tych stanowisk nie zostalo zbadane pod wzgldem flory i fauny. Jednak ze wzgldu na podobiestwo stratygraficzne wyksztalcenia facjalnego, skladu petrograficznego i mechanicznego z profilami Szelga i Winiar wskazuj na pochodzenie eemskie tych gruntów organicznych (Deja 1969). Profile geologiczne stanowisk interglacjalnych stwierdzonych na terenie miasta Pozna przedstawiono na rycinie 2. Rysunek powstal na podstawie polczenia danych zestawionych przez Dej (1969) oraz nowych stanowisk badawczych opisanych w niniejszym artykule. Osady interglacjalu eemskiego (pod glinami zlodowacenia baltyckiego) oprócz miejsc wskazanych w artykule na terenie Poznania (w tym na Glównej) byly równie udokumentowane w: Swarzdzu, Gortatowie, Kamierzu, Mutowie kolo Szamotul oraz midzy Biedruskiem i Obornikami (Dbrowski 1999). PODSUMOWANIE Naley zdecydowanie zaznaczy, e wykonanie omawianych analiz pylkowych w adnym razie nie wyczerpuje zagadnie zwizanych z problematyk wieków osadów midzyglinowych. Jest to zaledwie kolejny przyczynek do pelnego rozpoznania ich charakteru i wieku, które jednake jest trudne do wykonania ze wzgldu na zwart zabudow miasta. Natomiast, aby w przyszloci moliwe bylo syntetyczne i podsumowujce opracowanie, konieczne jest sukcesywne zbieranie próbek osadów na wszystkich stanowiskach zwi- zanych z zabudow lub przebudow obiektów, gdzie profile geologiczne s dostpne. Czas akumulacji analizowanych warstw osadów organicznych przypadajcy na schylek rodkowej czci interglacjalu eemskiego w wietle uzyskanych wyników wydaje si bezsporny. wiadczy o tym wiele cech wspólnych zaobserwowanych w uzyskanych wynikach przedstawianych w niniejszym opracowaniu oraz w publikacjach dotyczcych zmian paleoekologicznych interpretowanych na podstawie bada palinologicznych, zwlaszcza dluszych sekwencji wykonanych analiz i podsumowa paleorodowiskowych, na przyklad Tobolski (1991), Mamakowa (1988, 1989, 2003). Równie zestawienie otrzymanych spektrów z wynikami pojedynczych stanowisk Poznania i okolic (Deja 1969, rodo 1956; Golb, Urbaski 1938; Urbaski, Winter 2005) potwierdza tak interpretacj. Wystpowanie osadów organicznych wieku eemskiego pomidzy dwoma poziomami glin morenowych pozwala na korelacj z utworami bezporedniej akumulacji ldolodów zlodowace pólnocnopolskich i rodkowopolskich z innymi obszarami na terenie i w okolicach Poznania, ustalajc ich pozycj litostratygraficzn. Jest to tym latwiejsze, e ­ jak wynika z zebranych materialów, wystpowanie osadów organogenicznych w utworach midzyglinowych jest dosy powszechne. Wyniki wykonanych bada wnosz równie wklad w poznanie warunków paleoekologicznych i przemian rodowiskowych w okresie interglacjalu eemskiego na terenie rodkowej Wielkopolski. LITERATURA Bartkowski T., 1957: Rozwój polodowcowej sieci hydrograficznej w Wielkopolsce rodkowej. Zesz. Nauk. UAM w Poznaniu, Geogr., 8, 1. Biedrowski Z., 1968: Sandry okolic Poznania. Studium geomorfologiczno-sedymentologiczne. UAM, Pozna [pr. doktorska]. Ciuk E., 1965: Sprawozdanie wstpne z poszukiwa zló wgla brunatnego w rejonie Moszny. Kwart. Geol., 9. Ciuk E., 1978: Geologiczne podstawy dla nowego zaglbia wgla brunatnego w strefie rowu tektonicznego Pozna ­ Czempi ­ Gosty. Przegl. Geol., 10. Chmal R., 1996: Szczególowa mapa geologiczna Polski arkusz 471-Pozna (N-33-130-D). PIG, Warszawa. Chmal R., 1997: Objanienia do Szczególowej mapy geologicznej Polski arkusz 471-Pozna (N-33-130-D). PIG, Warszawa. Dadlez R., 2000: Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku w skali 1:1 000 000. PIG. Warszawa. Dbrowski S., 1999: Dokumentacja hydrogeologiczna Rejonu Poznaskiego Dorzecza Warty zawierajca ocen zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych z utworów czwartorzdowych i trzeciorzdowych. Cz A. Synteza wyników bada. Hydroconsult Sp. z o.o., Pozna. Deja W., 1969: Niektóre problemy stratygrafii czwartorzdu na obszarze miasta Poznania. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., t. XXIII, Ser. A. Geogr. Fiz. Golb J., Urbaski J., 1938: Nowa odkrywka interglacjalu na Wymiarach kolo Poznania. Roczn. Pol. Tow. Geol., t. 12. Granoszewski W., 2003: Late Pleistocene vegetation history and climatic changes at Horoszki Due, E Poland: a palaeobotanical study. Act. Palaeobotanica, Suppl. 4. Grocholski W., 1991: Budowa geologiczna przedkenozoicznego podloa Wielkopolski. Mat. 62 Zj. PTG, Pozna. Iversen J., 1944: Viscum, Hedera and Ilex as climate indicators. Geol. Forh. 66(3), 463­483. Jaskowiak-Schoeneichowa M., 1979: Budowa geologiczna Niecki Szczeciskiej i Bloku Gorzowa. Pr. Inst. Geol., XCVI. Wyd. Geol., Warszawa. Jastrzbska-Mamelka M., 1985: Interglacjal eemski i wczesny Vistulian w Zgierzu-Rudunkach na Wyynie Lódzkiej. Act. Geogr. Lodz., 53. Kondracki J., 1998: Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kozarski S., 1995: Deglacjacja pólnocno-zachodniej Polski: warunki rodowiska i transformacji geosystemu (­20 ka­10 ka BP). Dok. Geogr., 1. Mamakowa K., 1988: Pollen stratigraphy of the Eemian and adjoining glacial deposits based on continuous sequences in Poland. Bull. of Polish Acad. of Sc., Earth Sc. 36(3­4). Mamakowa K., 1989: Late Middle Polish Glaciation, Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wroclaw and the pollen stratigraphy of this part of the Pleistocene in Poland. Ac. Palaeobotanica, 29(1). Mamakowa K., 2003: Plejstocen. [W:] S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska (red.), Palinologia, Wyd. IB PAN, Kraków, 235­266. Odrzywolska-Bieskowska E., Kosmowska-Ceranowicz B., Ciuk E., Giel M.D., Grabowska L., Piwocki M., Poaryska K., Wayriska H., Ziembiska-Tworzydlo M., 1979: Syntetyczny profil stratygraficzny trzeciorzdu polskiej czci pólnocno-zachodniego basenu trzeciorzdowego Europy. Przegl. Geol., 9. Piwocki M., 2002: Ewolucja pogldów na stratygrafi utworów formacji poznaskiej na Niu Polskim. Przegl. Geol., 50, No. 3. rodo A., 1956: W sprawie interglacjalu w Szelgu pod Poznaniem. Biul. PIG, 100, Warszawa. Tobolski K., 1991: Biostratygrafia i paleoekologia interglacjalu eemskiego i zlodowacenia Wisly rejonu koniskiego. [W:] W. Stankowski (red.), Przemiany rodowiska geograficznego obszaru Konin ­ Turek, Wyd. Nauk. UAM, Pozna. Urbaski K., Winter H., 2005: Stanowisko interglacjalu eemskiego w Radówku (Pojezierze Lagowskie, zachodnia Polska) i jego implikacje dla litostratygrafii glin zwalowych. Przegl. Geol., 53, No. 5.

Journal

Badania Fizjograficzne nad Polska Zachodnia – de Gruyter

Published: Oct 21, 2010

References

  • Rozwój polodowcowej sieci hydrograficznej w Wielkopolsce Środkowej
    T. Bartkowski